کد مطلب:52903 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » مهدويت

با توجه به آيه يك سوره نحل چگونه روايات و ادعيه كه در مورد تعجيل درظهور ولي عصر ( عج ) وارد شده را توجيه مي كنيد؟

در پاسخ به سوال توجه به نكاتي درباره آيه ضروري است : 1- شان نزول و يا به عبارتي اسباب النزول يكي از اموري است كه بايد در فهم و درك آيه بدان تمسك جست ، البته به اين شرط كه شان نزول نقل شده از نظرسند معتبر باشد و يا ناقل در رساندن شان نزول به حدس و گمان تكيه نكند و از روي مشاهده و حس گزارش كند .2- آنچه كه درباره شان نزول آيات آغاز سوره نحل گفته شده است ، اين است كه اين آيه باآيات پس از آن در مكه نازل شده است ، در همان ايام كه پيامبر ( ص ) درگيري شديدي با بت پرستان داشت ، آنان هر روز به بهانه هايي متوسل مي شدند .مثلاً اينكه هرگاه پيامبر ( ص ) آنها را به عذاب الهي تهديد مي كرد برخي از آنان مي گفتند اگر اين راست است پس چرا به سراغ ما نمي آيد؟ و يا گاهي مي گفتند كه اگر فرضاً عذابي در كار باشدما به بتها متوسل مي شويم تا در پيشگاه خدا شفاعت بكنند .براي آگاهي بيشتر مي توان به كتاب كشف الاسرار ...مراجعه نمود .3- ازظاهر سياق آيه يعني از منطوق آن برمي آيد كه خطاب در اين آيه به مشركين است ، براي اينكه آيات بعدي همه در مقام احتجاج عليه ايشان است ، و سياق آنها تا آيه 29 كه مي فرمايد ( ( الهكم اله واحد ) ) چنين سياقي است . لذا آيه بر بطلان پندارهاي مشركين و بي ثمر بودن مساعي ايشان و اين كه به زودي كيفر ايشان را مي دهد، استدلال واقامه صحبت مي كند .4- درباره اينكه منظور از امر در اين آيه چيست ؟ بين مفسران اختلاف است : الف ) برخي گفته اند منظور،فرمان خدا در مورد عذاب مشركان است مانند صاحب تفسير نمونه وتفسير في ظلال القرآن و التبيان و مجمع البيان . ب ) بعضي نيز گفته اندمنظور به ( ( امر ) ) مفرد كلمه ( ( اوامر ) ) است ، يعني امر به معناي حكم است معناي ( ( اتي امرالله ) ) اين است كه در اين سوره احكام خدا آمده است . مانند ضحاك . ج ) برخي از مفسران نيز احتمال داده اند كه ( ( امرالله ) ) اشاره به خود عذاب است نه فرمان عذاب مثل صاحب الكاشف و روح البيان . د ) بعضي نيز آن را به معناي روز قيامت گرفته اند مثل صاحب كشف الاسرار و عده الابرار .البته در همين كتاب كشف الاسرار اشاره شده كه امر در قرآن بر سيزده وجه در معاني ذيل به كار مي رود : دين ، قول ، عذاب ، عيسي ( ع ) ، قتل ، فتح مكه ، قتل بني قريظه ، قيامت ، قضا، وحي ، كار، نصرت و ذنب . مانند فخر رازي وزمخشري . ه ) برخي هم گفته اند مراد از آن وعده هاي خداوند برپيامبر ( ص ) است اعم از عذاب كفار و نصرت مومنين مانند علامه طباطبايي و صاحب تفسير روحالمعاني . در الميزان علامه طباطبايي چنين آمده است : مقصود از امر آينده در آيه همان وعده ايست كه خدا به رسول گرامي خود و به مومنين داده بود، و همان تهديدهايي است كه يكي پس از ديگري به مشركين داده بود .5- همچنين در باب اين كه مخاطب در آيه ( ( فلا تستعجلوه ) ) كيست ؟ مفسران به سه احتمال اشاره نموده اند : الف ) خطاب به مشركان و بت پرستان است . ب ) خطاب به مومنين تنهاست اگر به معناي حكم باشد .ج ) مومنين ومشركين هر دو مورد خطاب آيه هستند .تقريباً مي توان گفت اكثرمفسران احتمال اول را پذيرفته اند و دو احتمال ديگر را منتفي دانسته اند،زيرا : اولاً امر به معناي حكم نمي باشد .ثانياً در قرآن هيچ جا استعجال به مومنين نسبت داده نشده است . ثالثاً چنانكه گذشت مساله اتيان و استعجال متفرع بر نفي شرك است و چون نفي شرك خطاب به كافرين است استعجال هم خطاب به مشركين خواهد بود.عجله و نسبت آن با تعجيل در ظهور امام ( عج ) : استعجال از ريشه عجله است . راغب اصفهاني در معناي آن گويد : عجله طلب شي است پيش از وقت آن ، و از مقتضاي شهوت است . استعجال : خواستن با عجله است : ( ( اتي امر الله فلاتستعجلوه ) ) . عاجله هم داريم كه در مقابل آجل است و مراد از آن در قرآن دنيا است ( ( كلا بل تحبون العاجله و تذرون الاخره ) ) ( قيامت ، آيه 20 ) . عجل نيز آمده است ( ( خلق الانسان من عجل ساريكم آياتي فلما تستعجلون ) ) ، عجل بر وزن فرس اسم است به معناي عجله . آيه فوق كنايه از مبالغه انسان درعجله است . آيه 11 از سوره اسرا نيز در همين معنا آمده است . ( ( كان الانسان عجولا ) ) ( اسرا، آيه 11 ) . در لسان العرب آمده عجل يعني سرعت ، برخلاف بطي . فرا گويد : ( ( عجلت الشي يعني به او سبقت نمودم ) ) . استعجال در قرآن : درست است كه عجله و استعجال در قرآن از مومنين صريحاً نفي شده است . ( ( يستعجل بها الذين لايومنون بها والذين امنوا مشفقون منها و يعلمون انها الحق ؛ كساني كه به آخرت ايمان ندارند درباره عذاب آن استعجال مي كنند و اما آنها كه ايمان دارند در ترس از آنند، چون مي دانند كه حق است ) ) ( شوري ، آيه 18 ). چيزي كه بايد بدان توجه كرد اين است كه اين نفي استعجال ازمومنين در صورتي است كه به عذاب و موارد شبيه به آن متعلق باشدو يا بر اساس جهل و ناداني بناشده باشد .مانند آيه 10 سوره يونس مي خوانيم : ( ( و لو يعجل الله للناس الشر استعجالهم بالخير؛ اگرهمانطوري كه مردم با عجله مي خواهند خوبي ها و نعمت ها بر ايشان فراهم آيد خدا در فرستادن شر يعني عذاب براي مردم عجله مي كردقطعاً بر آنان عذاب نازل مي شد ) ) . در آيه فوق گر چه استعجال به خيرنسبت داده شده است اما چون طبعاً شيوه آدميان بر اين تعلق گرفته است كه مسببات و آثار، با عجله و سرعت به دنباله اسباب خودآورده شوند مسلماً اگر سنت الهي از اين سنت انسان ها كه بر اساس جهل و ناداني بنا شده پيروي كند عذاب قطعاً نازل مي گردد .اما درصورتي كه متعلق عجله كار نيك باشد و بر اساس آگاهي و عشق صورت بگيرد در قرآن از مومنين نفي نشده و حتي در جريان داستان حضرت موسي ( ع ) مي خوانيم ( ( و ما اعجلك عن قومك يا موسي ؛ اي موسي چه چيز سبب شد كه پيش از قومت به اينجا بيايي و در اين راه عجله كني ) ) ( طه ، آيه 84 ) . و موسي بلافاصله عرض كرد : پروردگاراآنها به دنبال منند، و من براي رسيدن به ميعادگاه و محضر وحي تو،شتاب كردم تا از من خشنود شوي . ( قال هم اولا علي اثري و عجلت اليك رب لترضي ) يعني نه تنها عشق مناجات تو و شنيدن سخنت مرابي قرار ساخته بود، بلكه مشتاق بودم هر چه زودتر قوانين و احكام تورا بگيرم و به بندگانت برسانم و از اين راه رضايت تو را بهتر جلب كنم. در تاييد اين مدعا آيات ذيل را هم مي توان شاهد آورد : ( ( سارعوا الي مغفره من ربكم ) ) ( آل عمران ، آيه 133 ) يا ( ( فاستبقوا الخيرات ) ) ( بقره ،آيه 148 و مايده ، آيه 48 ) و آيات ديگر .در راستاي مباحث فوق نتيجه مي گيريم كه عبارت ( ( لاتستعجلوه ) ) اولاً خطاب به كفار است وثانياً استعجال در كار بد كه همان عذاب باشد به كار رفته است . ثالثاًچنانكه گذشت انتساب عجله به افراد مومن در صورت خوبي عمل وآگاهي در آن در قرآن داريم . عجله در احاديث : گفته اند عشق آتشين به يك موضوع و افكار سطحي ، و گاه سيطره هوي و هوس ، وخوش بيني بيش از حد از عوامل شتابزدگي است . تلخي هايي كه براثر عجله دامنگير انسان مي شود قابل شمارش نيست . اما نقطه مقابل عجله تثبيت و تاني يعني درنگ كردن و با تفكر و تامل و بررسي همه جوانب كاري را انجام دادن است . اولي مذموم است اما دومي شايسته و بايسته است به لحاظ اينكه هر دو در احاديث آمده است. پيامبر ( ص ) مي فرمايد : مردم را عجله هلاك مي كند، اگر مردم با تامل كاري را انجام مي دادند كسي هلاك نمي شد ( انما اهلك الناس العجل ولو ان الناس تثبتوا لم يهلك احد ) . يا امام صادق ( ع ) مي فرمايد : ( ( مع التثبيت تكون السلام و مع العجل تكون الندام؛ با درنگ كردن سلامت است و با عجله ندامت . پيامبر ( ص ) مي فرمايد : ( ( ان الاناه من الله والعجل من الشيطان ؛ درنگ از ناحيه خداست و عجله از شيطان است ) ). در احاديث اسلامي بابي تحت عنوان تعجيل فعل الخير در زمينه تعجيل در كار خير آمده است : از جمله در حديثي از پيامبر ( ص ) مي خوانيم : ( ( ان الله يحب من الخير ما يعجل ؛ خداوند كار نيكي رادوست دارد كه در آن شتاب شود ) ) . امام صادق ( ع ) هم فرمود : ( ( من هم به شي من الخير فليعجله فان كان شي فيه تاخير فان للشيطان فيه نظره ؛ كسي كه تصميم به كار خيري گرفت بايد عجله كند زيرا هر كاري را كه در آن تاخير كنيد شيطان در آن حيله اي مي كند ) ) ( سفين البحار، ج 1، ص 129 ) . منظور از عجله در اين روايات همان سرعت است درمقابل اهمال كاري و تاخيرهاي بيجا و امروز و فردا كردن كه بيشترسبب بروز مشكلات روحي و رواني و موانعي در كارها مي گردد .ازاين رو بايد گفت سرعت و جديت در كارهاي آري ، اما عجله وشتابزدگي نه . از همين جا مي توانيم ادعا كنيم كه تقاضاي تعجيل درظهور امام عصر ( عج ) از ساحت حضرت حق هيچ منافاتي با ظهورآيات به خصوص با آيه فوق ندارد .و با كلمات معصومين هم هماهنگ است . سنتي كه ريشه در كلمات آن حضرات دارد و دعايي است كه مي تواند زمينه هاي ظهور آن حضرت را به طور كامل مهيابكند؛ يعني ، يكي از اموري كه مي تواند مساعد كننده ظهور آن حضرت باشد خود تقاضاي تعجيل است . اگر زمينه هاي ظهورامام ( عج ) مقدمات متعددي داشته باشد اين تقاضا و استمداد يكي ازآن مقدمات به حساب مي آيد .كلام آخر اين كه اساساً مي توان گفت كه خود اين خواست و طلب از نظر تاثير روحي و رواني در ميان مسلمان ها، مي تواند مقدمات لازمه فوق را به فعليت برساند و ياحداقل كمك موثري در اين راه ايفا بكند .منابع و مآخذ : 1- براي آگاهي بيشتر از شان نزول آيه فوق ( در نكته اول سوال ) مي توان به كتاب كشف الاسرار و عده الابرار مراجعه نمود .2- براي آگاهي بيشتردرباره اسباب النزول به كتاب اسباب النزول تاليف دكترمحمدباقرحجتي مراجعه شود .3- ترجمه تفسير الميزان ، جلد 12، ص 293 .4-تفسير نمونه ، جلد 12، صفحه 46 - 43 .5- سفين البحار، جلد 1،صفحه 129 .6- اصول كافي ، جلد 1، كتاب ايمان و كفر، باب تعجيل فعل الخير .7- ترجمه تفسير الميزان ، جلد 12، صفحه 293 .8-ترجمه تفسير الميزان ، جلد 10، صفحه 34 - 31 .9- تفسير نمونه ،جلد 13، صفحه 268 و 267 .گزيده اي از منابع اهل تشيع : في ضلال القرآن نوشته سيد قطب ج 4/2158انتشارات دارالشروق. التبيان نوشته شيخ طوسي ج 6/357انتشارات دارالاندلس . مجمع البيان نوشته طبرسي ج 6/137انتشارات موسسه الاعلي بيروت. الميزان نوشته علامه طباطبايي ج 12/214انتشارات دارالكتب الاسلاميه ترجمه نوشته علامه طباطبايي ج 12/292 كشف الاسرار وعده الابرارتاليف ابوالفضل رشيدالدين ميبدي ج 5/352انتشارات اميركبير .التفسير الكاشف تاليف محمدجواد مغنيه ج 4/496انتشارات دارالعلم بيروت . تفسير نورالثقلين تاليف علامه حريزي ج 3/38انتشارات مطبع الحكم ، قم . تفسير نمونه تاليف آقاي مكارم شيرازي ج 11/158انتشارات دارالكتب الاسلامي .گزيده اي ازمنابع اهل تسنن : تفسير فخررازي ج 20-19/218صحافي ناصر قم. تفسير الكاشف تاليف زمخشري ج 2/592انتشارات دارالكتب العربي - بيروت . تفسير روح المعاني تاليف آلوسي ج 14/90انتشارات داراحيا الثرات العربي . تفسير روح البيان تاليف بروسوي ج 5/3انتشارات داراحيا الثرات العربي . تفسير القرآن العظيم تاليف ابن كثيرج 2/581انتشارات دارالمعرفه - بيروت. ;